Śmiały - Elżbieta Cherezińska

 

„Śmiały” to pierwsza część dwutomowej opowieści o jednym z najwybitniejszych polskich władców. O świecie, w którym żył i o królestwie, które podźwignął z ruin. Pełna sekretnych żywiołów, głębokiej miłości, ale także przemocy i zdrady.

W drugiej połowie XI wieku Europą wstrząsały potężne konflikty. W rebeliach pogańskich mordowano biskupów, zaczęła się wielka schizma, spór między papiestwem i cesarstwem osiągnął apogeum. Król Niemiec walczył z własnymi poddanymi, Czechy, Węgry i Ruś Kijowska pogrążone były w bratobójczych wojnach. W tym burzliwym czasie piętnastoletni Bolesław po nagłej śmierci ojca, Kazimierza Odnowiciela, został władcą zrujnowanego Królestwa Polskiego. Możni tylko czekali, aż zaczną rządzić zza pleców młodego księcia. On jednak szybko pojął, że w sztuce wojennej najważniejsza jest gra dyplomatyczna, a najtrudniejsze bitwy rozgrywa się z tymi, którzy są najbliżej. Udowodnił, że nie bez powodu nazwano go imieniem pierwszego króla i potwierdził swe prawa do dziedzictwa po nim.

Autorka z benedyktyńską dokładnością i nieposkromioną wyobraźnią rekonstruuje dawne dzieje, z rozmachem tworząc świat, od którego trudno się oderwać. Nie brakuje w nim gorzkich diagnoz, politycznego wyrachowania i zaskakujących zwrotów akcji. Jest i to, co u niej bardzo ważne: kobiety wydobyte z mroku dziejów.

„Historii uczymy się w czasie przeszłym dokonanym. Ja chcę ją opowiadać w czasie teraźniejszym, chcę zaprosić Czytelników do chwili jej tworzenia. Gdy wspominamy króla Bolesława Szczodrego, dodajemy: »to ten, który zabił biskupa«. To nie było jego największe osiągnięcie. Cofnijmy się w czasie. Poznajmy Bolesława Śmiałego”. Elżbieta Cherezińska

 „Śmiały” Elżbiety Cherezińskiej otwiera nowy, ambitny cykl poświęcony jednemu z najbardziej niejednoznacznych władców w polskiej historii. Autorka sięga po postać Bolesława II i już w pierwszym tomie pokazuje, że nie interesuje jej pomnikowa opowieść ani prosta rehabilitacja króla obciążonego „czarną legendą”. To raczej próba wejścia w sam środek XI wieku i spojrzenia na wydarzenia tak, jakby działy się tu i teraz, w świecie pełnym chaosu, przemocy i politycznych napięć.

Akcja powieści rozpoczyna się w momencie narodzin przyszłego władcy, a następnie prowadzi czytelnika przez lata jego dorastania i wczesnego panowania. Bolesław obejmuje władzę jako bardzo młody człowiek, w państwie wyniszczonym wcześniejszymi kryzysami i niepewnym własnych granic. Cherezińska świetnie oddaje ciężar tej sytuacji: presję możnych, nieufność elit i konieczność szybkiego dojrzewania w świecie, w którym błąd może kosztować życie lub utratę władzy.

Jednym z największych atutów „Śmiałego” jest szerokie, europejskie tło wydarzeń. Polska nie istnieje tu w próżni – autorka konsekwentnie pokazuje ją jako część skomplikowanej układanki politycznej, obejmującej Cesarstwo, Czechy, Węgry, Ruś Kijowską i Skandynawię. Konflikty religijne, wielka schizma i spór papiestwa z cesarstwem stają się nie tylko historycznym kontekstem, ale realną siłą wpływającą na decyzje bohaterów.

Cherezińska z dużą odwagą mierzy się także z postacią biskupa Stanisława, unikając jednoznacznych ocen i prostych podziałów na winnych i niewinnych. W tej opowieści nic nie jest czarno-białe, a polityka, wiara i ambicja przenikają się na każdym kroku. Autorka pokazuje, jak cienka bywa granica między świętością a władzą oraz jak łatwo historia upraszcza wydarzenia, które w rzeczywistości były znacznie bardziej złożone.

Na szczególne uznanie zasługują kobiece bohaterki powieści. Cherezińska konsekwentnie wydobywa je z marginesu dziejów, czyniąc z nich postacie wpływowe, wyraziste i pełnoprawne. Matki, żony, córki i władczynie nie są tu jedynie tłem dla męskich ambicji, lecz aktywnie uczestniczą w kształtowaniu politycznych sojuszy i osobistych wyborów Bolesława.

Język powieści jest gęsty, plastyczny i nasycony emocjami. Autorka z benedyktyńską dokładnością rekonstruuje realia epoki, jednocześnie nie rezygnując z elementów symbolicznych i niemal mitycznych, które nadają narracji głębi. Opisy bitew, obrzędów i codziennego życia przeplatają się z intymnymi scenami, budując świat surowy, ale niezwykle sugestywny.

„Śmiały” to powieść wymagająca, lecz bardzo satysfakcjonująca. Nie jest to lekka lektura historyczna, lecz rozbudowana opowieść o dojrzewaniu do władzy, odpowiedzialności i samotności władcy. Cherezińska nie narzuca czytelnikowi ocen, pozostawiając przestrzeń na własne refleksje i wątpliwości.

Pierwszy tom cyklu zamyka się w momencie, który wyraźnie zapowiada dalsze dramatyczne wydarzenia. To książka, która nie tylko przywraca Bolesława Śmiałego zbiorowej wyobraźni, ale też zachęca do ponownego namysłu nad tym, jak opowiadamy historię. Dla miłośników powieści historycznych jest to lektura obowiązkowa, a dla czytelników Cherezińskiej – kolejny dowód jej narracyjnej odwagi i literackiej klasy.

 

Recenzja napisana przez: Gosia Celińska

Moja ocena: 9/10

 

Wydawnictwo: Zysk i S-ka

Cykl: Bolesław II (tom 1)

powieść historyczna

Data wydania: 2025-10-28

Liczba stron: 440

ISBN: 9788383356969